એક સમય હતો જ્યારે ખાવા-પીવાથી વ્યક્તિનું સ્વાસ્થ્ય સુધરી જતું હતું, વાળ કાળા અને જાડા થઈ જતા હતા, પરંતુ હવે પરિસ્થિતિ એવી બની ગઈ છે કે સરકારી રાશન દ્વારા મળતો ઘઉં સમસ્યા બની ગયો છે. મહારાષ્ટ્રના બુલઢાણા જિલ્લામાં, સેંકડો લોકોના વાળ અચાનક ખરવા લાગ્યા અને જ્યારે તેની તપાસ કરવામાં આવી ત્યારે એક ચોંકાવનારી હકીકત સામે આવી. પદ્મ પુરસ્કાર વિજેતા ડૉ. હિંમતરાવ બાવસ્કર દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલા એક અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે સરકારી વિતરણ વ્યવસ્થા દ્વારા મેળવાતા ઘઉંમાં સેલેનિયમ નામનું ઝેરી તત્વ વધુ માત્રામાં હાજર હોય છે. આ ઘઉં ખાસ કરીને પંજાબથી સપ્લાય કરવામાં આવતા હતા, જેના કારણે સમગ્ર વિસ્તારમાં ચિંતા વધી ગઈ હતી.
બુલઢાણાના 15 ગામોમાં 300 થી વધુ લોકોએ વાળ ખરવાની ફરિયાદ કરી, જેમાં ગામના સરપંચોનો પણ સમાવેશ થાય છે. જ્યારે ઘઉંના નમૂના લેવામાં આવ્યા અને પરીક્ષણ માટે મોકલવામાં આવ્યા, ત્યારે વર્ણી એનાલિટીકલ લેબમાં તેની પુષ્ટિ થઈ. રિપોર્ટ મુજબ, ધોયા વગરના ઘઉંમાં સેલેનિયમનું પ્રમાણ ૧૪.૫૨ મિલિગ્રામ/કિલો જોવા મળ્યું, જ્યારે સામાન્ય સ્તર ૦.૧ થી ૧.૯ મિલિગ્રામ/કિલો વચ્ચે હોવું જોઈએ. ધોવા પછી પણ તે ઘટીને માત્ર ૧૩.૬૧ મિલિગ્રામ/કિલો થઈ ગયું, જે હજુ પણ ખતરનાક હતું.
સેલેનિયમ શરીર માટે જરૂરી છે, પરંતુ તેની વધુ માત્રા નુકસાનકારક હોઈ શકે છે. બાવસ્કરના રિપોર્ટમાં એ પણ બહાર આવ્યું છે કે અસરગ્રસ્ત લોકોમાં ઝીંકની તીવ્ર ઉણપ પણ હતી, જે વાળના વિકાસ માટે એક મહત્વપૂર્ણ તત્વ છે. અગાઉ, ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ઓફ મેડિકલ રિસર્ચ (ICMR) એ પણ લોકોના લોહીમાં સેલેનિયમનું ઉચ્ચ સ્તર શોધી કાઢ્યું હતું, પરંતુ તેમણે સરકારી ઘઉંને સીધો દોષ આપ્યો ન હતો. બાવસ્કરે જણાવ્યું હતું કે અગાઉ પણ પંજાબના કેટલાક વિસ્તારોમાં સેલેનિયમ-દૂષિત ઘઉં પાક પર અસર કરતા જોવા મળ્યા હતા, જેનાથી શંકા ઉભી થઈ હતી કે આ જ ઝેરી ઘઉં સરકારી પુરવઠા શૃંખલામાં પ્રવેશ્યા છે.
ડૉ. બાવસ્કરે અગાઉ બુલઢાણામાં મુખ્ય જાહેર આરોગ્ય સમસ્યાઓની તપાસ કરી છે. ૨૦૧૦ માં, તેમણે જિલ્લાના ૨૦૦ ગામોમાં કિડનીના રોગોના વધતા જતા કેસોની તપાસ કરી અને શોધી કાઢ્યું કે ત્યાંના પાણીમાં કેડમિયમ અને સીસાનું ખતરનાક સ્તર છે. તેમના હાલના વાળ ખરવાના કેસમાં પણ, તેમણે પોતે ૯૨,૦૦૦ રૂપિયા ખર્ચીને લેબ ટેસ્ટ કરાવ્યા જેથી સત્ય બહાર આવી શકે.
