પૂર્વ પીએમ મનમોહન સિંહના નિધન પર દેશભરમાં શોકની જાહેરાત કરવામાં આવી છે અને નેતાઓથી લઈને સામાન્ય લોકો સુધી દરેક પોતાની રીતે તેમને યાદ કરી રહ્યા છે. જ્યારે મનમોહન સિંહ એક અર્થશાસ્ત્રી તરીકે જાણીતા હતા, ત્યારે તેમના વડાપ્રધાન તરીકેના કાર્યકાળ દરમિયાન તેમને નિર્ણાયક નેતા ન હોવા બદલ ટીકાઓનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. 2004માં જ્યારે કોંગ્રેસ અને તેના સાથી પક્ષોને ચૂંટણી પરિણામોમાં લીડ મળી હતી, ત્યારે દરેક જગ્યાએ સોનિયા ગાંધીના પીએમ બનવાની ચર્ચા હતી. દરમિયાન, જ્યારે વિદેશી મૂળનો મુદ્દો આવ્યો, ત્યારે સોનિયા ગાંધીએ તેમનું ટ્રમ્પ કાર્ડ રમતા મનમોહન સિંહને પીએમ તરીકે આગળ કર્યા. એવું માનવામાં આવતું હતું કે તેમને કમાન્ડ આપવામાં આવી હતી જેથી કરીને ગાંધી પરિવાર હોદ્દો સંભાળ્યા વિના નિર્ણયો લઈ શકે અને કોંગ્રેસ પરથી શીખ રમખાણોનો ડાઘ પણ દૂર થઈ શકે. એટલા માટે એક અર્થશાસ્ત્રી અને શીખ નેતાને પીએમ બનાવવામાં આવ્યા.
મનમોહન સિંહને PM બનાવવા એ કૉંગ્રેસ હાઈકમાન્ડની વ્યૂહરચનાનો ભાગ હોવા છતાં, સિંહ પોતે આ માટે ટીકાઓનો સામનો કરતા રહ્યા. જો કે, તેણે આ દેખીતી નબળાઈને પોતાની તાકાત બનાવી લીધી હતી. ડૉ. મનમોહન સિંહના તેમના સલાહકાર સંજય બારુએ એક પુસ્તક લખ્યું હતું – ધ એક્સિડેન્ટલ પ્રાઇમ મિનિસ્ટર. આ પુસ્તકમાં સંજય બારુ જણાવે છે કે કેવી રીતે મનમોહન સિંહે હાઈકમાન્ડની વાતોને પોતાની તાકાત બનાવી હતી અને તેના દ્વારા તેઓ જટિલ મુદ્દાઓને મુલતવી રાખતા હતા અથવા તેમાંથી છટકી જતા હતા. સંજય બારુ લખે છે, ‘યુપીએ-1ની સ્થિતિ એવી હતી કે તમામ સારા કામનો શ્રેય સોનિયા ગાંધીને મળ્યો હતો, જ્યારે પીએમ તરીકે ડૉ.મનમોહન સિંહને કોઈપણ પ્રકારની નિષ્ફળતા માટે જવાબદાર ગણવામાં આવતા હતા.’
સંજય બારુ લખે છે, ‘ડૉ. મનમોહન સિંહે આ સત્યને ક્યારેય નકાર્યું નથી. જ્યારે પણ સરકારમાં સાથી પક્ષોએ અલગથી માંગ ઉઠાવી ત્યારે તેઓ કહેતા કે આ મામલે મારો અભિપ્રાય અંતિમ નહીં હોય. તેઓ આકસ્મિક વડાપ્રધાન છે અને અંતિમ નિર્ણય માત્ર મેડમ સોનિયા ગાંધી જ લેશે. તેમને હાઈકમાન્ડની શક્તિનો ખ્યાલ હતો. આ રીતે, તેઓ અવારનવાર એમ કહીને જટિલ અને મુશ્કેલ મુદ્દાઓને ટાળતા હતા કે અંતિમ નિર્ણય ફક્ત સોનિયા ગાંધી જ લેશે. એટલે કે જે તેની નબળાઈ ગણાતી હતી તે તેની તાકાત બની ગઈ હતી. સંજય બારુ લખે છે કે શાસનની વિવિધ બાબતોમાં તેમના હાથ બંધાયેલા હતા. તેથી તેમણે વિદેશ નીતિ પસંદ કરી અને નટવર સિંહ દ્વારા તેમની નીતિઓને ત્યાં આગળ ધપાવી.
નોંધનીય છે કે મનમોહન સિંહ તેમના 10 વર્ષના કાર્યકાળ દરમિયાન ‘રિમોટલી રન ગવર્નમેન્ટ’નું બિરુદ મેળવતા હતા. તેમણે ક્યારેય ખુલીને જવાબ આપ્યો નથી, પરંતુ પીએમ તરીકેના તેમના કાર્યકાળના અંતિમ દિવસોમાં તેમણે પ્રેસ કોન્ફરન્સમાં પોતાનું દર્દ વ્યક્ત કર્યું હતું. મનમોહન સિંહે કહ્યું કે વિપક્ષો અને મીડિયા ભલે મારા પ્રત્યે નિર્દયતાથી વર્તે છે, પરંતુ મને આશા છે કે ઈતિહાસ મારી સાથે ઉદાર રહેશે.
