કોલેજિયમ : હાઈકોર્ટ અને સુપ્રીમ કોર્ટમાં ન્યાયાધીશોની નિમણૂકને લઈને ઘણી વખત એવી છાપ ઉભી થઈ છે કે પસંદગી પ્રક્રિયામાં પ્રથમ પેઢીના વકીલોને મહત્વ આપવામાં આવતું નથી. તેના બદલે, જે લોકો બીજી પેઢીના વકીલો છે અને જેમના પરિવારના સભ્યો પહેલેથી જ જજ છે તેઓને જજ તરીકે બઢતી આપવામાં આવે છે. હવે આ ધારણાને ખતમ કરવાની પહેલ કોલેજિયમ તરફથી આવી શકે છે. હવે એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે કોલેજિયમ એવા લોકોના નામ આગળ મૂકવાથી બચશે, જેમના પરિવારના સભ્યો અથવા સંબંધીઓ પહેલાથી જ હાઈકોર્ટ અથવા સુપ્રીમ કોર્ટના જજ છે. જો આમ થશે તો કોલેજિયમ દ્વારા જજોની પસંદગી કરવાની પ્રક્રિયામાં મોટો ફેરફાર થશે. તમને જણાવી દઈએ કે ન્યાયાધીશોમાં મોટી સંખ્યામાં એવા લોકો છે જેમના પરિવારના સભ્યો અથવા સંબંધીઓ ભૂતકાળમાં પણ કાયદાકીય વ્યવસાય સાથે જોડાયેલા છે.
માહિતી મળી છે કે કોલેજિયમમાં સમાવિષ્ટ કેટલાક ન્યાયાધીશોએ જ પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો કે એવા લોકોના નામ આગળ ન મૂકવા જોઈએ, જેમના પરિવારના સભ્યો અથવા સંબંધીઓ પહેલાથી જ જજ રહી ચૂક્યા છે. જ્યારે આ અંગે ચર્ચા થઈ ત્યારે એ વાત પણ સામે આવી કે આવો નિર્ણય લેવાથી અમુક લાયકાત ધરાવતા લોકોને પણ ખતમ કરી દેવામાં આવશે. આના પર, કોલેજિયમમાં જ દલીલ કરવામાં આવી હતી કે આ લોકો સફળ વકીલ તરીકે સારું જીવન જીવી શકે છે. આ લોકોને પૈસા કમાવવાની તકોની કોઈ કમી નહીં હોય. ભલે તે કેટલાક લોકો માટે હાનિકારક હશે, પરંતુ મોટા હિતમાં આ નિર્ણય ખોટો નથી. કૉલેજિયમ પોતે જ આવો નિર્ણય લે છે તે મહત્ત્વપૂર્ણ છે કારણ કે સુપ્રીમ કોર્ટની પાંચ જજોની બંધારણીય બેન્ચે 2015માં રાષ્ટ્રીય ન્યાયિક નિમણૂક પંચને ફગાવી દીધું હતું.
સરકારને આ સંસ્થાની રચના સંબંધિત કાયદો સંસદ દ્વારા સર્વસંમતિથી પસાર કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ સુપ્રીમ કોર્ટે તેના પર સ્ટે મૂકી દીધો હતો. આવી સ્થિતિમાં હવે કોલેજિયમ માટે જ જજોની નિમણૂક પ્રક્રિયામાં સુધારો લાવવાનો પ્રસ્તાવ લાવવો મહત્વપૂર્ણ છે. વાસ્તવમાં, જ્યારે NJAC ને સુપ્રીમ કોર્ટમાં ફગાવી દેવામાં આવ્યો હતો, ત્યારે એક વકીલે તેનો કેસ રજૂ કરતી વખતે ભત્રીજાવાદની દલીલ આપી હતી. વકીલે કહ્યું કે લોકોના મનમાં એવી લાગણી છે કે કોલેજિયમ સિસ્ટમમાં જજોની પસંદગી જજો દ્વારા કરવામાં આવે છે. એવું છે કે તમે મારી પીઠ ખંજવાળ કરો અને હું તમારી પીઠ ખંજવાળો. આ દ્વારા ઘણી વખત એવા લોકોને જ પસંદ કરવામાં આવે છે, જેમના પરિવારના સભ્યો પહેલાથી જ ન્યાયિક વ્યવસ્થામાં છે. એક વકીલે કહ્યું હતું કે આવા 50 ટકા જજ હાઈકોર્ટમાં છે, જેમના પરિવારના સભ્યો પહેલાથી જ કોર્ટમાં હતા.
એવું માનવામાં આવે છે કે આ ધારણાને તોડવા માટે કોલેજિયમમાં ફેરફાર કરવામાં આવી રહ્યા છે. જોકે, અત્યારે આ માત્ર એક પ્રસ્તાવ છે. આનો અમલ કરવામાં સમય લાગશે. તમને જણાવી દઈએ કે કોલેજિયમ સિસ્ટમની સરકાર દ્વારા ઘણી વખત ટીકા પણ કરવામાં આવી છે. આ ઉપરાંત કોલેજિયમ સિસ્ટમની ખામીઓ અંગે પણ સિવિલ સોસાયટીમાં ચર્ચા થઈ રહી છે. ઉલ્લેખનીય છે કે તાજેતરમાં કોલેજિયમ સિસ્ટમમાં વધુ એક સુધારો જોવા મળ્યો છે. હવે કોલેજિયમમાં સમાવિષ્ટ જજો પણ નિમણૂક પહેલા સંબંધિત લોકોને મળી રહ્યા છે અને ઈન્ટરવ્યુ વગેરે લઈ રહ્યા છે.
